Pompeje były jednym z trzech miast rzymskich, które 24 sierpnia 79 roku n.e. zniszczył wybuch wulkanu Wezuwiusz. Popiół wulkaniczny, który wtedy zasypał miasto dobrze zakonserwował budowle i przedmioty. Dzięki pracom wykopaliskowym możliwe było odtworzenie codziennego życia w Pompejach.

Ruiny miasta usytuowane są około 20 km na południowy wschód od Neapolu, w regionie Kampania. Do VII wieku miasto zasiedlone było przez plemię Osków, później rządzone kolejno przez Etrusków, Greków i wojowniczych Samnitów. Następnie od 310 r. p.n.e tereny te znalazły się pod panowaniem Rzymian.

Było to miasto warsztatów, forów i kamienic, z brukowanymi ulicami, stadionem, dwoma teatrami, świątyniami i łaźniami.

Atrakcje turystyczne Pompei

Bazylika

Powstanie bazyliki datuje się na lata 120-78 p.n.e. Na początku pełniła funkcję hali targowej, a w I wieku spełniła także funkcję sądowniczą i była miejscem zgromadzeń. Ogromna, nie zadaszona przestrzeń w środkowej części budowli, otoczona była monumentalnym perystylem (rodzaj dziedzińca) z dwudziestoma ośmioma kolumnami. Każda z tych kolumn miała metr obwodu i dziesięć metrów wysokości. Dwie długie nawy boczne ułatwiały poruszanie w obrębie budowli.

Do bazyliki wchodziło się przez portyk forum, a następnie przez przedsionek. Na końcu nawy znajdował się dwukondygnacyjny trybunał. Na ścianach bazyliki zachowały się napisy sprzed 2000 tysięcy lat.

Budowla została zniszczona podczas trzęsienia ziemi. Prac rekonstrukcyjnych nie ukończono przed wybuchem wulkanu.

Forum

Był to plac w kształcie prostokąta, o wymiarach 151 na 45 m, gdzie skupiało się życie handlowe, religijne i polityczne miasta. Forum otaczała z trzech stron dwupiętrowa kolumnada z doryckich kolumn. Czwartą stronę zajmowała świątynia Jowisza. Wokół placu zgromadzone były najważniejsze publiczne budynki Pompejów.

Za panowania cesarza Augusta przebudowano Forum. Jego nawierzchnia została wtedy wybrukowana płytami z białego trawertynu. Pomiędzy filarami miały znajdować się piedestały, na których zamierzano postawić posągi magistratów lub zasłużonych obywateli miasta, wzorem Forum Augusta w Rzymie. Jednak prawdopodobnie w czasie wybuchu wulkanu przebudowa placu nie była zakończona, ponieważ podczas wykopalisk nie odnaleziono żadnego takiego posągu.

Przypuszczalnie w części środkowej, strony południowej, na dużym cokole znajdował się posąg Augusta. Na forum mieściły się także pomniki Eneasza, Romulusa oraz dobroczyńców miasta.

Na południowej pierzei forum znajdowała się Bazylika, następnie plac (tzw. 'comitium'), na którym odbywały się wybory i trzy gmachy będące siedzibą władz miejskich. Na forum odbywały się także zapasy gladiatorów zanim wybudowano Amfiteatr.

Łuki Triumfalne

Do świątyni Jowisza przylegały dwa łuki triumfalne. Ten po prawej stronie świątyni, na wysokości jej kolumnady, zadedykowany był Druzusowi. Po przeciwległej stronie znajdował się łuk Tyberiusza (lub Germanikusa), przez który wchodziło się na forum. Trudność w jednoznacznym określeniu jego nazwy związana jest ze znalezieniem inskrypcji, na której widnieje imię Germanikusa.

Na fasadzie łuku zwróconej ku Forum, po jego obu stronach, znajdują się dwie nisze, w których stały dawniej posągi Nerona i Druzusa, synów Germanikusa. Do dzisiejszych czasów zachowały się bazy marmurowych kolumn zdobiących niegdyś obie fasady łuku. Attykę wieńczył prawdopodobnie posąg konny Tyberiusza (lub Germanikusa).

Teatr Wielki

Teatr usytuowany był w południowej części miasta, na wschód od Forum. Został zbudowany w III wieku p.n.e., wzorując się na teatrach greckich. Rzędy siedzeń dla widzów osadzono na naturalnym stoku uformowanym przez strumień zastygłej lawy. Widownia mogła pomieścić 5000 osób i była podzielona na pięć sektorów. Położone najniżej 4 rzędy przeznaczone były dla elity społeczeństwa, pozostałe 15 rzędów służyło pozostałym mieszkańcom.

Na dole widowni znajdowała się orchestra. Niekiedy dla ochrony przed słońcem, nad widownią rozciągano płócienną tkaninę, czyli velum. Scena wymurowana została z cegły. Pomiędzy nią a orchestrą zachował się rowek do opuszczania kurtyny.

Aktorzy występowali na tle bogato ozdobnej fasady budynku scenicznego (frons scaenae). Za wspomnianym budynkiem mieściła się kolumnada z ogrodem, do którego widzowie schodzili w czasie przerw, albo kiedy przedstawienie było przerwane przez deszcz.

Do Teatro Grande przylega prostokątny portyk, który służył wcześniej jako foyer, a następnie był przeznaczony na koszary gladiatorów (tzw. Portyk Gladiatorów).

Teatr Mały - Odeon

Odeon usytuowany jest w pobliżu Teatru Wielkiego. Jego budowa była prawdopodobnie planowana już w czasach samnickich, ale został wybudowany dopiero po przekształceniu Pompejów w kolonię sullańska (80 rok p.n.e.). Widownia teatru ma kształt półkola wpisanego w czworobok murów obwodowych budynku. Obiekt był przykryty czterospadowym dachem i mógł pomieścić 1500 widzów. W teatrze odbywały się przede wszystkim koncerty i deklamacje poezji.

Koszary Gladiatorów

Jest to budowla, powstała w I w. p.n.e na tyłach sceny Teatru Wielkiego. Tworzy ją kolumnowy dziedziniec połączony przejściem z teatrem, gdzie widzowie mogli spacerować w czasie antraktów.

Ten czworoboczny dziedziniec, otaczały ze wszystkich stron doryckie kolumny. Po trzęsieniu ziemi w 62 r. n.e. kompleks przestał pełnić swą pierwotną funkcję i został zamieniony na koszary gladiatorów. Monumentalna brama, która prowadziła na dziedziniec została wówczas zamurowana, a przy wejściu ulokowano wartownię. Do budynku dobudowano szereg izb. W części północno-wschodniej znajdowała się jadalnia oraz duża kuchnia z przyległymi do niej magazynami.

Na piętrze znajdowało się mieszkanie lanisty, czyli instruktora gladiatorów. Natomiast gladiatorzy mieszkali w celach rozmieszczonych wzdłuż czterech portyków dziedzińca.

Amfiteatr

Obiekt został wzniesiony w 80 r. p.n.e. z inicjatywy Kwintusa Walgusa i Markusa Porcjusza. Usytuowany był w południowo-wschodniej dzielnicy Pompejów, dzięki czemu odcinek wewnętrznego nasypu murów miejskich posłużył jako podparcie wschodniej połowy elipsy gmachu.

Do zbudowania areny i pierwszych rzędów widowni wykopano dół w ziemi, a wydobytą w ten sposób ziemię użyto do wzmocnienia wału podtrzymującego mur podium. Ściana podium była niegdyś pokryta malowidłami przedstawiającymi sceny polowania i walk.

Widownia była podzielona na sektory, najniżej znajdowały się miejsca przeznaczone dla dostojników. Pierwsze cztery rzędy zajmowali dekurionowie (po stronie wschodniej), duumwirowie i organizator igrzysk (po stronie zachodniej).Wokół najwyższego sektora mieściła się galeria, na którą prowadziły osobne wejścia. Galeria przeznaczona była dla kobiet, którym, za czasów panowania Augusta, pozwolono brać udział w widowiskach.

Ulica Obfitości i Skrzyżowanie Holkoniusza

Ulica Obfitości była jednym z dwóch głównych traktów komunikacyjnych w Pompejach. Zachodni odcinek tej ulicy łączył ulice Stabiańską z Forum, a następnie przechodził w ulicę Morską i kończył się na Bramie Morskiej (Porta Marina). W czasach rozbudowy miasta bieg ulicy został przedłużony daleko poza ulicę Stabiańską, aż po bramę Sarnijską. Szerokość ulicy wynosiła nawet w niektórych miejscach 8,5 m.

Przecięcie ulicy Obfitości z ulicą Stabiańską zwane jest skrzyżowaniem Holkoniuszowym. W pobliżu znajdował się posąg M. Holkoniusza Rufusa, który był jednym z najważniejszych pompejańskich osobistości epoki Augusta.

Drugi trakt komunikacyjny tworzyła ulica Nolańska i jej przedłużenie, czyli ulica Fortuny oraz ulica Term.

Dom Fauna

Jest to duży dom o powierzchni 40 x 110 m. Był wznoszony etapami. Część obiektu usytuowana wokół pierwszego perystylu (rodzaj dziedzińca) pochodzi z początku II w. p.n.e., natomiast drugi perystyl, datowany jest na koniec II w. p.n.e.

Do domu prowadziły dwa wejścia, od frontu oraz jedno umieszczone na tyłach. Korytarz, przy którym znajdowały się dwie świątyńki poświęcone larom, prowadził do dużego atrium, gdzie znajdowała się fontann ozdobiona brązową rzeźbą tańczącego fauna. Właśnie od tej figurki pochodzi nazwa domu.

Drugie atrium mieściło się w części przeznaczonej dla gości. W głębi znajdowały się dwa ogrody - perystyle połączone eksedrą. Posadzkę eksedry zdobiła słynna mozaika przedstawiająca bitwę pod Issos stoczoną pomiędzy Aleksandrem Macedońskim a Dariuszem III. Obecnie mozaika ta znajduje się w Muzeum w Neapolu.

Do pierwszego (mniejszego) perystylu przylegały pomieszczenia gospodarcze. Drugi (większy) był otoczony dwukondygnacyjną kolumnadą. Ściany budowli zdobiły malowidłami w I stylu pompejańskim.

Termy

Termy, czyli łaźnie publiczne, były centrum życia towarzyskiego. W czasie wykopalisk odkryto trzy kompleksy term: łaźnie Stabiańskie, łaźnie Rynkowe i łaźnie Centralne.

Łaźnie Stabiańskie usytuowane były na skrzyżowaniu ulicy Stabiańskiej i Ulicy Obfitości. Obiekt posiadał dwie części, osobną dla mężczyzn i osobną (trochę mniejszą) dla kobiet. Fasadę budynku i pomieszczenia wewnętrzne pokrywały bogate zdobienia z polichromowanego stiuku. Na początku woda była czerpana ze studni przy użyciu koła hydraulicznego. Później, gdy powstał system wodociągowy, łaźnie mogły korzystać z wody bieżącej.

Łaźnie Rynkowe zostały wybudowane w pierwszej połowie I p.n.e. Są one położone bliżej centrum miasta. Początkowo wodę do nich także czerpano ze studni. Sala do kąpieli ciepłej, nie była ogrzewana za pomocą centralnego ogrzewana, ale za pomocą dużego kotła z brązu, co wyróżnia tą budowlę spośród innych tego typ obiektów. Sklepienia łaźni ozdobione były stiukiem, który przedstawiał sceny mitologiczne. Łaźnie Rynkowe posiadały osobną część damską i męską.

Łaźnie Centralne znajdowały się na skrzyżowaniu ulicy Nolańsktej i Stabiańskiej. Zostały wybudowane po trzęsieniu ziemi w 62 roku. Były one największą budowla tego typu w mieście. Łaźnie nie posiadały oddzielnych części dla mężczyzn i kobiet. W ścianach tzw. laconicum, czyli pomieszczenia gdzie zażywano kąpieli suchych, znajdowały się nisze i osiem dużych okien, z których kilka wychodziło na palestrę.

Świątynia Apollina

Świątynia przylegała do wschodniego boku forum. Postała w okresie panowania Samnitów. Przed Świątynią mieścił się plac otoczony kolumnadą, gdzie znajdowały się liczne posagi bóstw i zbiorniki na wodę. Przy wejściu do obiektu stały także posągi Wenus i Hermafrodyty.

Świątynia umieszczona była na podwyższeniu, na które prowadziły szerokie schody umieszczone w części frontowej. Przed budynkiem stoi marmurowy ołtarz zachowany do dziś i jońska kolumna, na której znajdował się zegar słoneczny

Świątynia Jowisza

Świątynia znajdowała się w północnej części forum. Budowla stała ta cokole, do którego prowadziły schody. Świątynię poprzedzał głęboki pronaos. Cellę otaczała dwukondygnacyjna kolumnada, pod nią, w niszach znajdowały się posągi: Junony, Jowisza i Minerwy. Poniżej budowli mieścił się skarbiec. Do świątyni, po bokach, przylegały dwa łuki triumfalne Germanika i Tyberiusza.